زلزله‌های روسیه و ‌ژاپن چرا تلفات جانی نداشت؟

 «مهدی زارع» زلزله‌شناس و استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله در مورد دو زمین لرزه که در روسیه و ژاپن به وقوع پیوسته، گفت: «زلزله با بزرگای ۷.۸ که در شامگاه ۲۷ شهریور ۱۴۰۴.۱۸ سپتامبر ۲۰۲۵ در سواحل کامچاتکای روسیه رخ داد، بزرگ‌ترین پس‌لرزه زلزله کامچاتکا با بزرگای ۸.۸ در هفتم مرداد ۱۴۰۴.۲۹ جولای ۲۰۲۵ بود. ترکیبی از موقعیت کانون زلزله که دورافتاده و فراساحلی بود و جهت‌پذیری گسیختگی که مخرب‌ترین انرژی را از مراکز جمعیتی دور می‌کرد، همراه با سامانه‌های هشدار موثر عوامل اصلی در جلوگیری از تعداد بیشتر تلفات ناشی از زلزله بزرگ در این پهنه بوده‌اند.

پیش‌بینی اندازه دقیق پس‌لرزه‌های آینده غیرممکن است، ولی بزرگ‌ترین پس‌لرزه معمولا حدود ۱.۲ واحد کوچک‌تر از زلزله اصلی است. برای یک زلزله اصلی با بزرگی ۸.۸، این امر بزرگ‌ترین پس‌لرزه مورد انتظار را در حدود ۷.۶ قرار می‌دهد. البته این فقط یک ارزیابی آماری است. ممکن است پس‌لرزه‌ها بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از این تخمین باشند.

پس‌لرزه ۷.۸ که رخ داد نشان می‌دهد که پس‌لرزه‌ها می‌توانند حتی بزرگ‌تر از میانگین آماری باشند. توالی پس‌لرزه‌ها برای مدت طولانی ادامه خواهد داشت، اما انتظار می‌رود فراوانی و اندازه پس‌لرزه‌ها با گذشت زمان کاهش یابد. زلزله ۷.۸ رویداد مهمی در این توالی است، اما همچنان بخشی از سازگاری پوسته با پارگی عظیم ناشی از زلزله اصلی با بزرگای ۸.۸ است که در همان منطقه رخ می‌دهند و نشان‌دهنده سازگاری پوسته با تنش‌ها و تغییر شکل‌های جدید ناشی از رویداد اصلی هستند.»

او در ادامه گفت: «زلزله اصلی ۲۹ جولای زلزله با بزرگای ۸.۸ یک رویداد عظیم و یکی از ده زلزله بزرگ جهان از سال ۱۹۰۰ بود که این زلزله بخش بزرگی از منطقه فرورانش کوریل کامچاتکا دچار گسیختگی شد. بدیهی است که رویدادهای بزرگی مانند ۲۹ جولای، پس‌لرزه‌هایی را به دنبال دارند که می‌توانند هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشند.

میزان پس‌لرزه‌ها عموما با گذشت زمان کاهش می‌یابد و وقوع پس‌لرزه‌های بزرگ همچنان محتمل است. منطقه فرورانش کوریل کامچاتکا بخشی از حلقه آتش و واقع در لرزه‌خیزترین مناطق جهان است و سابقه زلزله‌های بزرگ را دارد. این منطقه، منطقه‌ای شناخته شده برای فرورانش ورقه اقیانوس آرام به زیر ورقه اوراسیا اوخوتسک است و زلزله‌های ۲۹ جولای و ۱۸ سپتامبر بخشی از این فرآیند زمین‌ساختی مداوم هستند.

فعالیت لرزه‌ای اخیر بخشی از چرخه لرزه‌ای بلندمدت این منطقه فرورانش خاص است. زلزله ۸.۸ (۲۹ جولای ۲۰۲۵) بدون تلفات جانی بود که عمدتا به دلیل موقعیت دورافتاده و نحوه جهت‌پذیری بود. یک مورد مرگ غیرمستقیم در ژاپن بود که آن نیز یک زن ۵۸ساله پس از سقوط ماشینش از صخره در حین تلاش برای جابه‌جایی به زمین مرتفع در حین تخلیه مرتبط با سونامی، جان خود را از دست داد. از ۲۵ مورد جراحت که ۲۱ مورد آن غیرمستقیم و مربوط به تخلیه در ژاپن بود، چهار نفر در کامچاتکا مجروح شدند که هیچ یک از جراحات جدی نبود.

در مورد پس‌لرزه ۷.۸ در شامگاه ۲۷ شهریور ۱۴۰۴ مقامات محلی و گزارش‌های اولیه اعلام کرده‌اند که هیچ گزارش فوری از جراحات یا خسارات قابل توجه وجود نداشته است. زلزله ۸.۸ (۲۹ جولای ۲۰۲۵) بدون تلفات جانی بود که عمدتا به دلیل موقعیت دورافتاده و نحوه جهت‌پذیری بود.»

زارع همچنین گفت: «زلزله ۸.۸ در ژرفای حدود ۳۵ کیلومتری رخ داد. اگرچه از نظر زلزله‌شناسی برای یک منطقه فرورانش یک رویداد کم‌ژرفا در نظر گرفته می‌شود، اما این ژرفا هنوز هم قابل توجه است. این ژرفا به میرا کردن مخرب‌ترین امواج سطحی کمک می‌کند، زیرا انرژی در ژرفای بیشتری از زمین آزاد می‌شود.

در مقابل، زلزله‌های کم‌ژرفایی که در ۱۰ کیلومتر ژرفا یا کمتر رخ می‌دهند؛ مانند زلزله ۵ دی ماه ۱۳۸۲ بم با بزرگای ۶.۵ و ژرفای ۸.۵ کیلومتر که درست زیر شهر بم رخ داد، وقتی درست در زیر مناطق پرجمعیت رخ می‌دهند، می‌توانند خسارات فاجعه‌بارتری ایجاد کنند. جهت‌پذیری گسترش گسیختگی در زلزله M۸.۸ در منطقه فرورانش کوریل-کامچاتکا در درجه اول به سمت جنوب غربی، به دور از مناطق پرجمعیت‌تر شبه‌جزیره کامچاتکا روسیه از عوامل بی‌تلفات بودن این زلزله بود.

بزرگ‌ترین و شدیدترین لغزش روی صفحه گسل در جهت فراساحل رخ داد، جایی که هیچ ساختمان یا زیرساختی برای آسیب دیدن وجود نداشت. هنگامی که یک گسل گسیخته می‌شود، انرژی بیشتری آزاد می‌شود و جنبش زمین قوی‌تری را در جهت گسترش جبهه گسیختگی عمود بر راستای گسل ایجاد می‌کند.

در مورد زلزله کامچاتکا، جهت‌پذیری گسیختگی تا حد زیادی به دور از ساحل و خشکی متمرکز بود که از ایجاد امواج متمرکز و پالس مانند جلوگیری کرد. در پدیده جهت‌پذیری وقتی گسترش گسیختگی در زلزله مستقیما به سمت منطقه پرجمعیت شهری رخ می‌دهد؛ مانند زلزله طبس ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ با بزرگای ۷.۴ و زلزله کوبه در سال ۱۹۹۵ و زلزله‌های ترکیه ۲۰۲۳، دیده می‌شوند خسارت و تلفات جانی و مالی زیاد است.

در حالی که این زلزله باعث ایجاد سونامی در سراسر اقیانوس آرام شد، ولی اندازه و ارتفاع امواج در بیشتر مناطق کمتر از آن چیزی بود که از یک رویداد ۸.۸ انتظار می‌رود. دامنه امواج سونامی در مجاورت جزایر کوریل و سواحل روسیه به ۲.۷ تا ۴ متر رسید که قابل توجه است، اما با هشدارهای مناسب قابل کنترل است.

مناطق آسیب‌دیده از جمله روسیه، ژاپن و سایر کشورهای اقیانوس آرام، سامانه‌های هشدار سونامی خوبی دارند. این سیستم‌ها به سرعت فعال شدند و به مقامات اجازه دادند تا هشدارها را صادر کرده و دستور تخلیه را صادر کنند. این امر به مردم اجازه داد تا به زمین‌های مرتفع‌تر نقل مکان کنند که نقش مهمی در جلوگیری از تلفات مرتبط با سونامی داشت.»

منبع:اعتماد